Vrijdag, begin van het weekend. De Diocesane Raad zover woonachtig in Kirkuk, gaat een dag op werkbezoek in Sulaymaniyah. Natuurlijk ga ik mee, want er zal verder niemand hier in huis zijn. Niemand. De kok gaat het dagje mee, en de Nepalese dame voor de huishouding wordt naar haar „familie” gebracht: in Sulaymaniyah zit een heel nest Nepalezen als gastarbeiders. Ze wil een paar dagen onder elkaar zijn, al heeft ze het heel goed in het bisschopshuis. Eigenlijk heb ik geen tijd, er is film in zes talen bij mij besteld, en ja, dat monteren duurt…
Ik mag om 7.00 uur mee in de bus. Het is de sfeer van een schoolreisje op weg naar Sulaymaniyah. Daar krijgen we Syrisch ontbijt in het klooster Mariam Aladhra, want Jacques Mourad heeft gekookt. Pan tuinbonen voor een leger, uien, knoflook, tomaat, en het heerlijke brood dat ze hier hebben. Hoog tempo, want vervolgens gaan we ook in hoog tempo door alle nieuwbouw en in aanbouw. De Diocesane Raad is een stevige generatie ouder dan de jongeren waarmee ik verleden jaar op pad was. Overigens is de helft vrouw! Maar allen stappen dapper door het in aanbouw zijnde vrouwenhuis, dat het einde van de bouw nadert. Het andere nieuwe huis is inmiddels schoon.
Daarna snel weer in de bus, op naar het Bejaardenhuis in aanbouw. Die aanbouw, dat blijkt wat optimistisch. Het bergje dat het bisdom cadeau kreeg van de stad, dat is voor de helft afgegraven. In het afgegraven deel geeft de krijtstreep aan waar het huis zal zijn. Daarmee is ook de bergtuin helder. Een geweldig project, ontwerp kreeg de bisschop cadeau van een vriend. Nu het geld voor de bouw. Want het is wel een project op een van de nieuwe noden in Irak. Het huis zal onderdak bieden aan moslim en christenen Alzheimerpatiënten, en ouderen die werkelijk alle kinderen in buitenlanden hebben. Dat zijn dan vermoedelijk christenen, want die kinderen komen veel makkelijker naar buitenlanden dan de moslimkinderen. En er komt een kleuterschooltje in, omdat ouderen zo graag naar kinderen kijken. De bisschop meent dat de komende maand de fundering begint.
Dan weer de bus in, komen we bij een kerkhof. Het christelijke kerkhof, en het lijkt nieuw. Dan het verhaal: het ligt op een bergje en is al geruime tijd christelijke begraafplaats, maar wel slecht onderhouden. Het was een plek geworden waar dronkaards zich verzamelden, er gebeurde zelfs een moord. Bisschop Mirkis heeft er een muur omheen laten zetten, met af te sluiten toegang. Poortwachterhuis erbij, pad naar de graven vernieuwd, een kleine kapel. Deze kleine projecten zijn uit te voeren met het zakgeld van het bisdom. Gebeurt gewoon, hebben we het niet over. In de vier jaar van de ontheemden is op goede wijze gebruik gemaakt van de situatie. Zij kregen onderdak en eten. Voor extra zakgeld waren ze inzetbaar bij dit soort projecten; allemaal vakmensen tenslotte in die vluchtelingenkampen. Zolang je met steen bouwt zijn dat hier ook niet de kosten, die stenen slingeren in alle heuvels rond.
Daarna naar de Jozefkerk. Die ik nu eens bij daglicht kon bekijken. En ja, dan heeft bisschop Mirkis wel helemaal gelijk. Zo mooi als die van binnen is (vind ik) zo lelijk is die van buiten. Het had ook een opslagloods kunnen zijn. Door de wijze van „aanvliegen” – de heuvel bestijgen – krijg je daar weinig van mee als je er niet omheen loopt. De toren, die blijft fraai, is ook van verre te zien. Fascinerend als je weet dat die door moslims is ontworpen en gebouwd: een prachtig gestileerd samenspel van kruisen op een ingehouden wijze.
Goed, daar worden we door de nieuwbouw gevoerd achter de kerk: ook terrein dat de kerk al bezat, lag braak. Is een groot gebouw neergezet met woning voor de priester en zijn gezien, appartementje voor de bisschop die vaak langs komt, gastenkamers. Parochiezaal, ruimten voor groepen, en een kleuterschool. Tegen een berghelling waar tuin van gemaakt is. En de achterkant van die berg is dus de CIA-afluisterpost voor de hele grote regio.
Shoppen
Daar krijgen we een middagmaal, het eerste onderdeel dat in een rustig tempo verloopt. Korte vesper daarna in de kerk, en dan gaat de bus terug. Ik mee, want ook Abuna Kais zal weer teruggaan, dus ik zal niet alleen zijn. Maar we gaan nog niet naar huis, nog lange niet.
Eerst moet er worden ingekocht. Shopping. Want we zijn wel in Sulaymaniyah. Daar zijn heel grote moderne winkelcentra, Station Utrecht met aanpalend Hoog Catharijne wordt hier bijna overtroffen. Ik mag met Rayan mee, ik had hier niet op gerekend dus geen geld bij me. Mijn koffie krijg ik cadeau. Turks: drie slokjes en dan ben je bij het drab. Toch 4 dollar. Dat is hier heel veel.
We hebben uitzicht op een van de twee lange bergketens waartussen Sulaymaniyah een dal ligt te wezen. Daartegenaan staan al een paar enorme appartemententorens, er zijn er tevens een aantal in aanbouw. Ook Fadi, de fotograaf, is bij ons. Beiden ken ik van het jongerenkamp verleden jaar. Ik constateer dus hardop, net nog vragend, of daar gebouwd wordt voor de vele Syrische vluchtelingen die hier in de kampen zitten. Ze lachen, nee, dat is te naïf. Hier wordt geboomd. Buitenlandse investeerders komen hier verdienen. Bulgaren, Chinezen, wie maar wil. Wie het betalen kan, koopt hier zijn tweede woning. Zoals Nederlanders dat in Frankrijk hebben, hebben Irakezen dat in Sulaymaniyah. Of in Erbil, hoofdstad van Koerdistaans Irak. Iraniërs ook, het is vlakbij tenslotte. Turken. Hier is een heerlijk klimaat, kan 10 – 15 graden schelen met Bagdad.
Ik vraag naar het winkelcentrum waarin we zitten en het shoppen. Is Kirkuk zoveel kleiner dan Sulaymaniyah, dat hier geshopt moet worden? Het doet me namelijk denken aan de jaren tachtig, als we een vredesconferentie in het westen hadden, dan wensten al die Oost-Europeanen een dagje te kunnen shoppen. Werd ook altijd gepland, behalve bij de theologen.
Goed, dat shoppen. Erbil en Sul. boomen dus weer. Hier wordt stevig geïnvesteerd door de neoliberale wereld. Kirkuk is daarvoor toch te riskant, dus daar wordt niet geïnvesteerd. Dat maakt dat Irak in werelden uiteen valt. En dat schept een situatie die zo schrijnend is als ik ditmaal telkens te zien krijg: de contrasten verscherpen.
Erbil boomt, enorm veel bouwwerk, waar je maar kijkt. Voor die tweede woningen. Een half uur rijden dan begint dat landschap waar oorlog was, waar alles in puin ligt of uitgebrand is. Waar Ik de Yezidi ontmoette, die minimaal leven en minimaal geholpen worden tot op heden.
Op weg naar hoop
En dan zie ik voor het restaurant twee vlaggen naast elkaar wapperen: Iraaks en Koerdisch. Is dit een grap? Zorgt neoliberaal belang uiteindelijk voor vrede? Ze lachen. „Hier wordt verdiend, hier komen veel Arabieren shoppen, dus hier mag je gewoon „shukeran” zeggen, in plaats van het Koerdische „spas”. Beide betekent dank je wel. Ik had voor de koffie tegen de ober Shukeran gezegd, en „o nee, sorry, spas”. Hij had lachend gereageerd: „Very good!”
We gaan politiek, aanvullend op wat ik al wist van Mirkis. In Koerdistan doen ditmaal ook Arabieren mee in de verkiezingen, dat is voor het eerst. Zit ook een verhaal van belangen achter, maar toch… Verdere krijg ik opgediend wat de democratie is die Bus hier heeft gebracht. Ze lachen er ontspannen bij. 325 Parlementszetels heeft Bagdad te vergeven. 240 Partijen vechten om die zetels, en daarvoor is veel materiaal uit de kast gerukt, dat alle straten en grote gebouwen versiert in alle steden en dorpen. 8000 Kandidaten verdringen zich rond die 325 stoelen, dus het gaat een fascinerende stoelendans worden. Niemand weet hoe het zal eindigen. Met minder angst dan in augustus is er eenzelfde soort houding: afwachten hoe de verkiezingen uitvallen, daarna zien we hoe het veder zal gaan. Er is daar in Caracosh wel angst, in dat hele gebied, natuurlijk. Maar hier zelfs bij de mensen uit Kirkuk is er meer een onzeker afwachten. De mogelijkheden om toekomst te maken hangen wel mede af van wie er uiteindelijk op die stoelen komen.
En o ja, er zijn vijf zetels voor christenen gereserveerd. Het parement werkt ook met quota: 20 % voor vrouwen, 5 zetels voor christenen, verdere getallen ken ik niet. Dit om te zorgen dat werkelijk alle groepen die Irak kent wel in dat parlement te horen zijn. In verhoudingen die passen bij het moment. Het verrast me, dit systeem had de DDR ook; er werd zelfs tussen partijen uitgewisseld om samen de quota te halen voor kunstenaars, boeren, vrouwen, christenen, maatschappelijke organisaties etc. („Hebben jullie nog een vrouw? Dan hebben wij nog een boer”.) Bij de verkiezingen kiest men hier in Irak een kandidaat, niet een partij.
Goed, die vijf zetels voor christenen, daarvoor staan 74 christelijke kandidaten te dringen. Ook dat wordt een feest van verrassing.
’s Avonds bij het late avondmaal kom ik er op terug bij Abuna Kais: de jeugd in het bisschopshuis. Hij gaat op een moslimman stemmen, een van de betere politici. „Die vijf zetels van de christenen komen wel rond, daar hoeven we niet op te stemmen; we moeten zorgen dat we ook goede moslims aan het stuur krijgen”. Ook hij heeft het weer even over de wijd verspreide corruptie onder politici, en ik vraag hem naar de oorsprong. In 2004 meldde Mirkis me, dat de Amerikanen de corruptie hadden gebracht. Dat klopt wel, met een wat verdergaande analyse nu van Kais: „De boycot 1991-2003 heeft iedereen zo arm gemaakt, zo aan de rand van het (niet) overleven gebracht, dat bijna iedereen te koop was. Iedereen had geld nodig om de eigen familie in leven te houden. De Amerikanen betaalden voor diensten. Maar ze stuurden ook het hele staatsapparaat naar huis en gingen dat nieuw opbouwen, van laagste ambtenaar (vuilnisman) tot hoogste chef. Dat waren allemaal banen waarmee je je gezin kon redden. En als de baan hoger was, beter betaald, kon je ook nog het gezin van je broer redden. En zo voort. Dat heeft de corruptie in de politieke arena gebracht. En het dreigt nu een cultuur te worden, het is echt de vraag hoe we dat er weer uit krijgen. Het speelt vooral in de politiek: als je zo’n zetel wint, dan heb je geld en invloed en eventueel dus ook echt macht. En er zijn er ook die denken dat dan het staatsgeld hun eigen geld is. Onder die 8000 kandidaten zit vrees ik een meerderheid die voor het geld gaat, om de eigen situatie te verbeteren. Er zit een minderheid die ervoor gaat om de Iraakse situatie te verbeteren. Die minderheid, dat zijn er voldoende voor die zetels, maar de vraag is hoe gekozen gaat worden. Al Abadi, premier van Irak, is relatief goed. Maar ook hij kan zich niet helemaal losmaken uit de dwang van de eigen partij op die zetels en de verwachtingen daarbij.”
Zo begon Al Abadi een discussie over de gangbare toelagen vanuit Bagdad aan steden. Dat ging naar quota, per persoon gerekend, zonder aanzien des persoons. Allen gelijk behandelen, pietje precies om volgende oorlogen te vermijden. Zoals verzuild Nederland in een gemeente alle scholen hetzelfde betaalde per leerling, uitgaande van de openbare behoefte – een nieuwe rk school kon dan geld overhouden, als de openbare school krakkemikkig was en veel onderhoud behoefde….
Al Abadi is nu aan het strijden om dat te veranderen. Boomend Erbil en Sulaymaniyah heeft echt niet hetzelfde nodig als Mosul dat eruitziet als Rotterdam in 1940. Al Abadi wil voor Mosul veel meer geld dan voor die twee boomende steden. Er zijn Koerdische politici uit boosheid uit het parlement gestapt! Een interessant politiek detail, nu het referendum voorlopig de autonomie van Koerdistan beëindigde.
Als er ooit de laatste veertig jaar hoop was voor Irak, dan is het wel nu. Als ik dat zo stel, wordt het aarzelend maar wel bevestigd. Eerst de verkiezingen afwachten, maar jawel, er is nu meer dan lange tijd kans op toekomst.
Ik geef aan dat ik het zie langs de wegen. Overal worden bomen geplant. En die verleden jaar geplant werden zijn zichtbaar gegroeid. Sulaymaniyah is elk jaar groener. Ook in Caracosh stonden overal in de stoep jonge boompjes. Saddam Hoessein heeft de Koerdische bergen laten kaal scheren, om de Peshmerga te kunnen zien. Bush heeft met zijn bombardementen vele bomen doen verbranden. ISIS heeft bewust bomen verbrand en huizen. De brede streek rond Mosul is plat, natuur incluis. De boycot had de hele landbouwsector onderuitgehaald.
Het groen komt op. Het wordt aan alle kanten geplant, het groeit aan alle kanten. Er moet water gegeven worden in de droge tijden, maar dan boomt ook dat groen. Het is politiek zowel van gemeenten als van bisschoppen om bomen te planten. De snelheid waarmee dat planten nu gaat, lijkt me meer dan die opschietende torenflats een teken van hoop voor dit land en voor dit volk. Inshalla.
Yosé Höhne-Sparborth
Zuster Faustina Kowalska
