Augustinus

In de Augustinus zijn dagelijks Eucharistievieringen. Zie op de beginpagina van onze site en het overzicht van vieringen.

Kindernevendiensten

De kindernevendiensten vinden plaats in de kathedraal. Elke tweede zondag van de maand om half elf!

We verzamelen voor aanvang van de mis in de voorste kerkbanken. Na het welkomstwoord nodigt de pastoor de kinderen uit om deel te nemen aan de kindernevendienst en gaan we met de kinderen naar een andere ruimte. We staan stil bij het evangelie van die zondag. We doen dat – na een gebed – aan de hand van een kindvriendelijke bijbeltekst met een knutselopdracht. Zo hebben we de laatste keer voor de zomervakantie een gebedsrol gemaakt. Ook zingen we vaak liedjes, al dan niet met pianobegeleiding. Vlak voor de consecratie gaan we met de kinderen weer terug naar de kerk. Aan het einde van de mis gaat de pastoor met de kinderen in gesprek en vertellen ze/laten ze zien wat ze hebben gedaan. Naast de reguliere kindernevendienst staan we met de kinderen extra stil rond de feestdagen. Zo maken we ter voorbereiding op Pasen met de kinderen een palmpasenstok.

Aanmelden voor de maillijst kan bij Monique Kanawi, per email. Of spreek ons aan in de kerk.

Kerkmuziek

In de St. Augustinuskerk wordt de Hoogmis op zondag al sinds 1856 opgeluisterd met koorzang van onder andere Cantemus Domino. Dit kerkkoor bestond de eerste tijd alleen uit heren. Op feestdagen werd het herenkoor aangevuld met jongens en later met dames zodat op die dagen vierstemmige missen ten gehore konden worden gebracht. Vandaag de dag is Cantemus Domino een gemengd koor met ongeveer 30 leden en voert drie zondagen per maand een meerstemmige of gregoriaanse mis uit. Paul van der Woude bespeelt het historische Lindsen/Maarschalkerweerd orgel.

Sint Augustinus leefde van 354 tot 430. Bekeerling, bisschop, geleerde, maar vooral een onrustig zoeker naar waarheid. Hij heeft een meer dan gewone invloed uitgeoefend op het ideaal van het religieuze leven door het schrijven van de oudste kloosterregel van het Westen. Ook de paters Augustijnen die al vele eeuwen zielzorg behartigen in Utrecht tot op de dag van vandaag in en vanuit de kerk, baseren hun leven op deze regel.

De kerk is een zogenaamde ´Waterstaatskerk´. Waterstaatskerken zijn kerken die – grofweg – de eerste zeventig jaar van de 19e eeuw tot stand kwamen onder auspiciën van de ingenieurs van het ministerie van Waterstaat. Aan het begin van die eeuw stonden de Noord-Nederlandse katholieken voor de opgave weer kerken te bouwen, terwijl er nauwelijks ervaring was op dit terrein. Bovendien ontbraken financiën en fondsen. De overheid werd betrokken bij deze sociaal culturele vraag naar kerkgebouwen.

In 1815 stelde Willem I het departement in van de Erediensten en het regende hier al spoedig van aanvragen om subsidies. Alleen al in Noord Brabant is het Ministerie van Waterstaat tot 1868 betrokken geweest bij de bouw of de restauratie van 230 katholieke kerken (nog afgezien dus van die van protestantse huize). Er trok een ware bouwgolf over het land. En het Ministerie van Waterstaat werd nauw betrokken bij de uitvoering van alle plannen omdat niet alle bouwmeesters technisch voldoende onderlegd waren. De goede ingenieurs zaten bij de Genie en bij Rijkswaterstaat. Zij maakten de ontwerpen en beoordeelden die van anderen.

De zogenaamde Waterstaatskerken zijn gebouwd in een stijl die men neo-classicisme ofwel barok-classicisme noemt. De klassiek oudheid gold als inspiratiebron. Kenmerken van deze kerken zijn een tempelachtige zuilenfront met timpaan (geveldriehoek), wit bepleisterde interieurs, boogramen en een veelhoekig torentje op het kerkdak.

Onder het pastoraat van pater Stas, Augustijn, wordt de kerk gebouwd door architekt K.G. Zocher en in 1840 gewijd door Mgr. Cornelis Baron van Wijkerslooth.

Rondleiding

Wij willen nu even met u door de kerk lopen en beginnen bij het hoofdaltaar. Het oorspronkelijke altaar is verdwenen. Voor het altaar dat er nu staat werden door een zekere J. Rijnbout uit Utrecht voorbereidende tekeningen gemaakt, architect F. Delanier uit Gent werkte deze uit tot op ware grootte en de Augustijner broeder Prosper Venneman uit Gent vervaardigde het in 1857. Het geheel is van hout. Het is geplaatst onder een baldakijn die rust op zes zuilen in een halve cirkel achter het altaar.

Boven het ‘Alziend Oog’ bekroont een pelikaan met jongen het geheel. Ook het tabernakel is van hout; de deur is voorzien van een koperen plaat met agaath-stenen en versierd met de symbolen van de vier evangelisten. Het kruisbeeld op het tabernakel is 18e-eeuws en afkomstig uit het Maagdenhuis in Amsterdam. Onder de baldakijn een beeld van Sint Augustinus als bisschop, met in zijn linkerhand een boek en in zijn rechterhand een vlammend hart. Het schilderij boven het tabernakel is van de hand van Ottomar Elliger II (1666-1735). Op de voorgrond ziet u vier soldaten die vluchten, vallen ofwel bedolven worden onder een grote steen. In het volle licht de verrijzende Christus. De schilder verbleef van 1679 tot het begin van de 18e eeuw in Amsterdam, en het ligt voor de hand dat het doek in deze periode is ontstaan. Vrijwel zeker is dat het rond 1794 aan het Maagdenhuis werd geschonken; in 1969 kwam het in onze kerk terecht.

Terzijde van het hoofdaltaar ziet u twee grote beelden, waarschijnlijk evenals het altaar zelf gemaakt door br. Prosper Venneman o.s.a. rond 1857. De een stelt de H. Thomas van Villanova voor, gekleed in Augustijner habijt. In zijn linkerhand houdt hij een geldbuidel vast terwijl zijn rechter een geldstuk geeft aan een klein kind. De heilige bisschop van Valencia staat bekend om zijn liefdadigheid jegens de armen. Het andere beeld stelt de H. Monica voor, de moeder van St. Augustinus. Haar leven was gevuld met bekommernis om haar zoon die zich uiteindelijk ‘door haar gebed’ bekeerde. Er lopen tranen over haar wangen, zoals u kunt zien.

Naast het priesterkoor treft u nog twee beelden aan, het een is de heilige Jozef, het ander stelt het Heilige Hart van Jezus present; beiden zijn 19e-eeuws. Het beeld links achter in de kerk stelt de H. Antonius van Padua voor. Boven het altaarbaldakijn, bijna in de nok van de kerk, treft u een muurschildering aan van Harrie Sterk (geb. Utrecht 1913). De prachtige Godslamp, altijd brandend om ons eraan te herinneren in Wiens aanwezigheid we ons bevinden, is van de hand van A.P. Hermans uit Eindhoven (1871).

Boven het rechter zijaltaar staat een beeld dat de H. Nicolaas van Tolentijn voorstelt. In zijn linkerhand houdt hij een kruisbeeld vast, terwijl hij de rechter geopend vooruitsteekt. Aan weerszijden van de heilige ziet u engelen met een broodmand. Hij was een Augustijner monnik uit de 13e eeuw, rond wie zich een grote volksdevotie heeft geuit door het gebruik van ter zijner eer gewijd brood, tot opbeuring en genezing van de zieken; een gebruik dat hier en daar nog gepraktiseerd wordt. Boven het linker zijaltaar staat Maria als Onze Lieve Vrouw van Troost afgebeeld, staande op de wereldbol met slang en maansikkel. Zij en haar kind zijn gekroond. U ziet engelen met de riem van de Augustijner orde in de hand. Onder deze titel is zij altijd bijzonder vereerd in de orde.

Als we de kerk zelf ingaan, vallen de veertien staties van de kruisweg direct op. Deze zijn niet gesigneerd en de maker is dan ook onbekend. Zij moeten uit de tijd rond 1865 stammen. Het zijn grote composities met telkens vijf personen in een vaag weergegeven omgeving.

De preekstoel van eikenhout stamt uit 1860. Oorspronkelijk stond hij midden in de kerk, wat voor zowel de predikant als de toehoorders niet de plezierigste plek zal zijn geweest. Men heeft hem dan ook op een gegeven moment naar voren geplaatst. Op de drie panelen ziet u medaillons waarop resp. staan afgebeeld: Maria met de kinderen Jezus en Johannes (= de liefde), St. Augustinus met het brandende hart in de linkerhand, terwijl hij met de andere ‘Tolle lege’ (neemt en leest) in het boek vóór hem schrijft (= het geloof), en een vrouwenfiguur, zittend op een anker waarbij nog een vogeltje met een takje in de bek (= de hoop). Op de dorsaal een engel en de naam ‘St. Augustinus’, uiteraard weer met brandend hart.

Op het priesterkoor staat een grote lezenaar, uit het laatste kwartaal van de 19e eeuw. Op de hoeken van het voetstuk zijn drie evangelisten gezeten (Marcus, Mattheus, Lukas), terwijl boven de cartouches met hun naam hun symbolen staan afgebeeld. De adelaar, die het leesblad op zijn rug draagt, is het symbool van de vierde evangelist, Johannes.

Midden in de kerk ziet u een grote luchter hangen, vijf meter in doorsnede, waarvan er vroeger nog een in de kerk hing. Het enige wat we weten is dat zij een geschenk zijn van een zekere familie van Niekerken. Waar de tweede luchter is gebleven zal wel altijd een raadsel blijven…

Voordat u de Mariakapel bereikt treft u aan weerszijden van de kerk op een zuil twee engelen aan. Ze zijn afkomstig van de in 1940 afgebroken Sint Dominicus in Utrecht.

In de Mariakapel staat het doopvont van de kerk, van rond 1805-1810. Pater J. de Carnoncle was pastoor van de Augustijnenstatie in de Jerusalemsteeg van 1795 tot 1815. Maar hij was eveneens hofkapelaan aan het hof van koning Lodewijk Napoleon. Deze zou het vont, afkomstig uit de koninklijke kapel, aan de parochie hebben geschonken.

Het Mariabeeld, Spaans en 17e eeuws, is voorzover is na te gaan, in 1954 door een liefdadigheidsorganisatie aan de parochie geschonken bij gelegenheid van de bouw en in gebruikname van deze kapel (zoals u op de gedenksteen kunt lezen onder het pastoraat van pater I. Seroe)

Het grote schilderij (1807/1808) is van de hand van Gerardus de San (1754-1830) en oorspronkelijk afkomstig van de Augustijnenstatie in de Oude Ebbingestraat te Groningen. In de jaren ´60 bevond het zich in het Augustijnenklooster Mariënhage te Eindhoven, dat het in bruikleen afstond aan onze parochie.

Als u omhoog kijkt vóór in de kapel en naar de achterwand van de kapel ziet u twee gebrandschilderde ramen van Charles van Eyck, uit 1954. Het een stelt de doop voor van Christus in de Jordaan (terwijl we temidden van de menigte onder het dooptafereel Mozes herkennen, die water uit de rots slaat), terwijl het andere Noach toont, die vanuit zijn ark een duif loslaat.

Tenslotte, om de rondgang door de kerk af te sluiten, nog iets over het fraaie orgel, hoog boven in de kerk achter de tweede balustrade. Het stamt uit 1844. Het is gebouwd door de Utrechtse orgelbouwer H.D. Lindsen, van wie in Nederland bv. in de kerk te Beek bij Nijmegen en in de kerk te Maarssen ook orgels staan. In het muziektijdschrift ´Caecilia´ uit 1845 wordt het instrument zeer bekritiseerd. Die kritiek geeft echter de indruk niet objectief te zijn. Er waren in die tijd veel orgelbouwers in Utrecht gevestigd en waarschijnlijk kwam de kritiek dan ook uit de hoek van de concurrentie. Men vond het mogelijk niet ´modern´ genoeg. In de tweede helft van de 19e eeuw is het instrument dan ook ingrijpend gewijzigd door fa. Maarschalkerweerd en ook in het begin van de 20e eeuw is nogmaals aan het orgel gesleuteld. Bij een ingrijpende restauratie in 1972 is het voor grote delen weer in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht.

Kerkklokken

De huidige klokken, vier in getal, dateren uit 1949 en kwamen in de plaats van de twee oude klokken die in de oorlog n.a.v. de metaalverorderingen van de Duitsers, zijn verdwenen.

De kleinste van die twee klokken, was speciaal voor de Augustinuskerk vervaardigd door de Fa. Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel (NBr.). Het was een aan Maria gewijde klok, die o.a. ook de naam droeg van Pastoor Stas, de pastoor die de Augustinuskerk van de Herenstraat naar de Oude Gracht “verhuisde” en kapelaan Butot, die later zelf pastoor van de Augustinuskerk werd. Deze klok moest – een eis aan de klokkengieter – muzikaal passen bij een grotere, oude klok, die men in Nijmegen uit een opslag had aangekocht. Het ging hier om een klok uit de 17^e eeuw, die lang als slagklok in de vroegere, Nijmeegse Burchtpoort had dienstgedaan. Haar makers waren de Gebr. Van Trier, telgen uit een geslacht van klokkengieters dat gedurende zeker 150 jaar o.a. in de omgeving van Nijmegen een klokkengieterij exploiteerden.

De nieuwe klokken van na de oorlog, de huidige dus, werden ook door Petit & Fritsen vervaardigd.
Zij kregen de namen (van groot naar klein) Augustinus, Monica, Jozef en Maria. De kleine klok wordt n.a.w. weer een angelusklok, en zal straks dagelijks om 12:00u te horen zijn.

Op de grote klok werd nog een extra tekst toegevoegd, die ons de roof van de oude twee klokken in herinnering brengt.

Tekst Johan van den Hurk

Biografie

Augustinus wordt geboren op 13 november 354 in Thagaste, een Noordafrikaanse stad. Op zijn vader na is het hele gezin al christen. Met veel moeite kunnen zijn ouders een middelbare school-opleiding betalen, maar op zestienjarige leeftijd wordt zijn opleiding wegens geldgebrek een jaar onderbroken. Daarna kan hij met dank aan vrienden en verwanten doorstuderen.

Na zijn middelbare schooltijd gaat Augustinus in Carthago studeren aan de universiteit. Tijdens zijn studie ontwikkelt hij zich tot een vurige zoeker naar waarheid en wijsheid. Hij leest onder meer Cicero en de bijbel, maar zoekt zijn heil uiteindelijk bij de manicheeërs: negen jaar lang sluit hij zich bij deze beweging aan.

Intussen is hij, met steun van manicheeërs, naar Rome verhuisd om daar les te geven; later krijgt hij een prestigieuze staatspost in Milaan, waar Augustinus hoogleraar in de retorica wordt. In Milaan bezoekt hij regelmatig de kerk op het moment dat Ambrosius er preekt, en dit zal een omslag in zijn leven teweeg brengen. Maar dat ging niet snel: Augustinus maakt een langdurige filosofische en spirituele ontwikkeling door. De doorbraak komt echter onverwacht.

Een toevallige bezoeker vertelt hem van de woestijnvader Antonius en diens roeping van een leven in onthouding, waardoor Augustinus in een hevige crisis raakt. Hij hoort de stemmen van zingende buurkinderen: ’neem en lees, neem en lees’. Hij snelt naar de bijbel, doet die open en leest op de bladzijde waar het boek openvalt: ’Laten wij ons behoorlijk gedragen, als op klaarlichte dag, en ons onthouden van zwelgpartijen en drinkgelagen, van ontucht en losbandigheid, van twist en nijd. Bekleed u met de Heer Jezus Christus en vertroetel uw lichaam niet tot begeerlijkheid’ (Rom 13,13-14). Dan staat zijn besluit vast. In de paasnacht van 387 wordt Augustinus samen met zijn zoon en een vriend door bisschop Ambrosius gedoopt.

Augustinus keert naar zijn ouderlijk huis in Thagaste terug en richt het in voor een kleine gemeenschap. Daar wil hij in onthouding een gemeenschappelijk ascetisch leven leiden van studie en gebed. Maar rond 391 wordt hij tijdens een kerkdienst gevraagd om priester te worden, en de bejaarde bisschop Valerius bij te staan. Als deze in 395 overlijdt, volgt Augustinus hem op als bisschop.

Als hoofd van de lokale christelijke gemeenschap is hij de belangrijkste bedienaar van de sacramenten, draagt pastorale zorg voor zijn kudde, verzorgt de catechese en geeft inhoudelijk en zakelijk leiding aan de clerici. Dankzij rijke kerkgangers worden vele van zijn preken opgeschreven, door hem zelf nagekeken en daarna gekopieerd. Daarom zijn er van Augustinus ontzettend veel preken bewaard gebleven: uniek in de oudheid!

Een heel eigen aspect van Augustinus’ activiteiten als bisschop is het schrijven en debatteren. Hij schrijft of dicteert zijn boeken meestal ’s nachts. Behalve boeken en geschriften zijn er meer dan 300 brieven bewaard gebleven. Soms waren dat ware verhandelingen over geloofsproblemen of over hoe te handelen. Zoals gebruikelijk in de oudheid hadden brieven een publiek karakter en gingen ze van hand tot hand.

Augustinus bleef tot aan zijn dood bisschop. De laatste dagen van zijn leven brengt hij door met het bidden van de boetepsalmen: Hij heeft de tekst in grote letters op bladen laten aanbrengen aan de muur van zijn kamer. Op donderdag 28 augustus 430 sterft hij in de leeftijd van 75 jaar.

Met dank aan het Augustijns Instituut. Bovenstaande tekst is gebaseerd op het uitgebreide artikel op hun website.

Verder lezen

• Hans van Reisen, Augustinus, bisschop van Hippo : Beknopt overzicht van Augustinus’ leven en werk. Eindhoven: Augustijns Instituut, 2002. (ISBN 90-801762-6-5)
• Martijn Schrama, Augustinus, de binnenkant van zijn denken. Zoetermeer: Meinema, 1999. (ISBN 90-211-3746-1)
• Peter Brown, Augustinus van Hippo (Vertaling van Augustine of Hippo). Amsterdam : Agon, 1992. (ISBN 90-5157-100-3)Links
• Augustijns Instituut
• Het artikel over Augustinus op Katholiek Nederland

Wilt u de preken van Pater Martijn Schrama o.s.a. nog eens nalezen? Stuur een email naar augustinusberaad@katholiekutrecht.nl en u komt op een mail-lijst. Dan krijgt u wekelijks een mail met de meest recente preek.

Vele activiteiten in onze parochiegemeenschap worden gedragen door de inzet van vele vrijwilligers. Van liturgie tot schoonmaak, van bezoekgroep tot bestuur: zonder vrijwilligers kwam er maar weinig van de grond. Ook zijn er vrijwilligers die zich voor een kortere periode beschikbaar stellen om bijzondere projecten te ondersteunen.

Interesse om ook iets te doen? Hieronder vindt u een lijst van alle werkgroepen en hun contactpersonen. Voor meer informatie kunt u op werkdagen ook altijd contact opnemen met het Centraal secretariaat aan de Adriaen van Ostadelaan 4, 3583 AJ Utrecht, 030-2546147.

Diaconiegroep Augustinus
Henk Kanters
Riet Blom

Financiële commissie
Penningmeester: de heer mr. Drs. S.W.M. Janssen R.A.

Koor Cantemus Domino
Dirigent (vacature), organist Paul van der Woude, secretaris Ellie van Oosterhout. Contact: ellievo@hotmail.com / 06-13693822
http://www.cantemus-domino.nl

St. Augustinus koffiegroep
Marielle Vis
Grace Schwarts

St. Augustinus misdienaars en acolieten
Kiky Kanawi

Rozenkransgebed
Regine Mees ten Oever

Algemene informatie
Cantemus Domino is een vierstemmig koor, verbonden aan de Augustinuskerk aan de Oudegracht in Utrecht. Dit betekent dat wij drie keer per maand muzikale ondersteuning geven aan zondagse eucharistievieringen en vieringen op de kerkelijke hoogtijdagen. Op dit moment is de Augustinuskerk (tijdelijk) gesloten, maar we hebben gelukkig de mogelijkheid gekregen ongeveer twee keer per maand in andere kerken te zingen. Ook zingen we wel eens op uitnodiging, bijvoorbeeld een viering in een verzorgingstehuis.

Het koor telt ongeveer 25 leden in de leeftijd van ongeveer 25 tot 80 jaar. Iedere dinsdagavond wordt gerepeteerd onder leiding van de dirigent en met ondersteuning van organist Paul van der Woude. De repetities worden afgesloten met een hapje en een drankje. Naast het zingen hebben we jaarlijks een gezellig uitstapje en ook vieren we met veel plezier in november het voor kerkkoren traditionele Caeciliafeest.

Historie
Cantemus Domino bestaat al ruim 160 jaar en is daarmee één van de oudste koren van de stad Utrecht. Er zijn vele kerkkoren met de naam Cantemus Domino. Deze naam betekent nl.: “Laten wij zingen voor de Heer”. Nadat in 1840 de bouw van de St. Augustinuskerk gereed kwam maakte het  kerkbestuur zich sterk voor een eigen koor. Op 14 januari 1856 was het zover: de oprichting van Cantemus Domino. Het koor start met 12 mannen. Meer dan een eeuw lang mochten alleen mannen lid worden van het koor. In de jaren zestig werd het Cantemus Domino verrijkt met dames. Sinds die tijd worden er vierstemmige missen gezongen.

Repertoire
Het repertoire van Cantemus Domino is gericht op de muzikale ondersteuning van de Mis. Het Kyrië, Gloria, Sanctus en Agnus Dei worden altijd in het Latijn gezongen. Zo zingen we bijvoorbeeld de Krönungsmesse van Mozart en missen van Haydn en Bruckner. Natuurlijk zingen we ook missen van de Utrechtse componisten Strategier en Andriessen.

Het openings- en slotlied en de psalm zijn Nederlandstalig. Ook zingen we klassieke kerkmuziek zoals het Ave Verum van Mozart en Cantique de Jean Racine van Fauré.